چگونه انگلیسی به زبان علمی دنیا تبدیل شد؟

چگونه انگلیسی به زبان علمی دنیا تبدیل شد؟

مایکل گوردین (Michael Gordin)، استاد تاریخِ علم در دانشگاه پرینستون، در کتاب Scientific Babel که به‌زودی چاپ خواهد شد، به کندوکاو در تاریخ زبان و علم پرداخته است.

 او می‌گوید که در سال 1900، انگلیسی زبان علمی غالب نبود. زبان علمی غالب در آن زمان، آلمانی بود.

 علت تبدیل شدن انگلیسی به زبان علمی دنیا، صعود انگلیسی نبود، بلکه نزول آلمانی بود.

 از اواخر قرون وسطی تا اواسط قرن هفدهم میلادی، زبان علمی در اروپای غربی لاتین بود. اما بعد از آن شروع به افت کرد و به یکی از زبان‌های متعددی تبدیل شد که کارهای علمی به آن نوشته می‌شدند.

 به گفتۀ گوردین، اولین کسی که تقریباً به طور کامل به زبان مادری خود کتاب و مقاله نوشت، گالیله بود. گالیله به ایتالیایی می نوشت و نوشته‌هایش بعدا به لاتین ترجمه می‌شدند تا تعداد هر چه بیشتری از دانشمندان بتوانند آنها را بخوانند.

اما به قرن بیستم برگردیم و ببینیم چرا در دنیای علم، انگلیسی بر آلمانی غالب شد.

 در اوایل قرن بیستم، مقالات و کتب علمی بین آلمانی، فرانسوی، و انگلیسی تقسیم شده بود. یعنی، حدود یک سوم مقالات وکتب علمی به زبان آلمانی، یک سوم به زبان فرانسوی، و یک سوم به زبان انگلیسی نوشته می‌شد. که البته رشته به رشته تفاوت داشت. مثلاً، تعداد مقالات علمی در رشتۀ شیمی بیشتر به آلمانی بودند تا به انگلیسی یا فرانسوی.

 جنگ جهانی اول دو تأثیر مهم برجای گذاشت.

 بعد از جنگ جهانی اول، دانشمندان بلژیکی، فرانسوی، و بریتانیایی دانشمندان آلمانی و اتریشی را بایکوت کردند. آنها از شرکت در کنفرانس های علمی منع شدند و قادر نبودند در مجلات علمی اروپای غربی مقاله بنویسند (آلمان و اتریش آن زمان جزو اروپای مرکزی محسوب می‌شدند).

 به تدریج، جامعۀ علمی اروپا به دو قسمت تقسیم شد: قسمت آلمانی (شامل آلمان و اتریش)، و اروپای غربی، که مقالات علمی آن اکثرا به فرانسوی و انگلیسی نوشته می‌شد.

 در همان برهه از تاریخ بود که سازمان‌های بین المللیِ ناظر بر علم، مثل اتحادیۀ بین المللی شیمیِ محض و کاربردی، تاسیس شدند، و این سازمان‌های جدیدالتاسیس فعالیت خود را به زبان انگلیسی و فرانسوی شروع کردند. آلمانی، که زبان غالب در رشتۀ شیمی بود، حذف شد.

 تأثیر دوم جنگ جهانی، هزاران کیلومتر دورتر، در ایالات متحدۀ آمریکا مشاهده شد. از سال 1917، وقتی آمریکا وارد جنگ شد، موجی از احساساتِ ضدآلمانی در آمریکا به راه افتاد.

 در آن زمان تعداد زیادی آلمانی یا آلمانی تبار در آمریکا زندگی می‌کردند. در ایالت اوهایو و مینه‌سوتا، تعداد بسیار بسیار زیادی آلمانی زبان وجود داشت.

 جنگ جهانی اول آن را تغییر داد.

 در 23 ایالت زبان آلمانی جرم تلقی شد. هیچکس حق نداشت در انظار عمومی آلمانی حرف بزند. هیچ ایستگاه رادیویی حق نداشت به زبان آلمانی برنامه پخش کند، و هیچکس حق نداشت به کودکانِ زیر 10 سال آلمانی بیاموزد.

 دادگاه عالی آمریکا در سال 1923 این قوانین را مردود اعلام کرد، اما تا سال‌ها بعد، این قوانین به صورت نانوشته بر جای ماندند. نتیجۀ واقعی این عمل این بود که یادگیری زبان‌های خارجی در آمریکا افت کرد.

گوردین می‌گوید که در سال 1915، آمریکایی ها تقریبا به همان اندازۀ اروپایی ها زبان خارجی یاد می‌دادند و یاد می‌گرفتند، اما بعد از به تصویب رسیدن این قوانین، آموزش زبان‌های خارجی به‌شدت کاهش یافت. در دهۀ 1920، انزواطلبی شروع شد، حتی با این که قوانین ملغی شدند. با این حال، مردم دیگر فکر می‌کردند که نیازی ندارند به آنچه در زبان آلمانی یا فرانسوی می گذرد توجه کنند.

 نتیجه این بود که از دهۀ 1920 به بعد نسل جدیدی از دانشمندان به وجود آمد که زیاد با زبان های خارجی سر و کار نداشتند.

 همچنین، از همان دهۀ 1920 بود که سازمان‌های علمی آمریکا شروع به مسلط شدن بر جهان کردند.

 به گفتۀ گوردین، حالا دیگر مجموعه ای از افراد را مشاهده می‌کردید که به زبان های خارجی حرف نمی زدند، با انگلیسی راحت بودند، کتاب ها و مقالات انگلیسی می خواندند، و به راحتی می توانستند همۀ کارهای خود را به انگلیسی انجام دهند و کارشان را پیش ببرند زیرا جالب ترین افکار و ایده هایی که در ذهن داشتند به زبان انگلیسی روی می‌دادند. به این ترتیب، بعد از جنگ جهانی دوم، یک جامعۀ علمی آمریکایی- محور، و در نتیجه، انگلیسی- محور به وجود آمد.

 به عقیدۀ گوردین، شواهد دال بر این تاریخ جهانی در خودِ اصطلاحات علمی نهفته است.

 برای مثال، کلمۀ oxygen را شیمیدانان فرانسوی در دهۀ 1770 اختراع کردند زیرا در حال نظریه پردازی دربارۀ فرایندِ سوختن بودند. آنها، در آزمایش های علمی خود، به یک اصطلاح جدید نیاز داشتند تا با آن به یک عنصر جدید که در حال ساختنش بودند اشاره کنند.

 آنها اصطلاح oxygen را از زبان یونانی اقتباس کردند که در آن، ox به معنای اسید، و gene به معنای سازنده بود، زیرا فکر می‌کردند اکسیژن مادۀ سازندۀ انواع اسیدها است. بعدها معلوم شد که آنها اشتباه می‌کرده‌اند، با این حال، کلمۀ اسید- ساز آنچیزی بود که آنها ساختند و آن را از یونانی ساختند. گوردین می‌گوید که این موضوع نشان می‌دهد که دانشمندان فرانسوی و دانشمندان اروپایی آموزشِ کلاسیک خوبی دیده بودند (با زبان و متون لاتین و یونانی، و تاریخ علم و فلسفه باستان، به خوبی آشنا بودند).

 انگلیسی ها کلمۀ oxygen را بدون خدشه و تحریف از فرانسوی ها قرض کردند. اما آلمان ها این کار را نکردند، و در عوض، ورژن خودشان از همان معنا را ساختند: sauerstoff، که به معنای مادۀ اسیدی است.

 گوردین می‌گوید، همانطور که ملاحظه می‌کنید، بعضی کلمات در بعضی برهه‌های زمانی خاص اختراع می‌شوند و عادت آلمانی ها این بود که اصطلاحات فرانسوی و انگلیسی را بگیرند و به آلمانی ترجمه کنند. اکنون این وضعیت فرق کرده است. اصطلاحات جدیدی مثل online، transistor، microchip، و سایر لغات بدون خدشه و تحریف از انگلیسی وارد آلمانی می‌شوند. بنا بر این، ملاحظه می‌کنید که چگونه طرز فکر و احساس مردم نسبت به ظرفیتِ سازندگی (توانایی تولیدِ) زبان خودشان در مقابل قرض کردن اصطلاحات خارجی به صورت کامل و بدون تحریف، از دوره‌ای به دورۀ دیگر متفاوت است.

به عبارت دیگر، زمانی آلمانی ها هر طور شده اصطلاحات علمی فرانسوی و انگلیسی را ترجمه می کردند، اما اکنون به ضعف زبان آلمانی در مقابل انگلیسی پی برده اند، احساسات را کنار گذاشته اند، و کلمات انگلیسی را عینا وارد زبان خود می کنند.

انگلیسی ها از همان ابتدا چنین جبهه گیری نداشتند و کلمات زبان های خارجی را به راحتی اقتباس می کردند که این روند هنوز ادامه دارد. نمونۀ بارز،  avatar است که از هندی وارد انگلیسی شده و از طریق یک فیلم پرفروش، از انگلیسی در سراسر جهان جا افتاده است یا در حال جا افتادن است.

باز بودن انگلیسی ها به روی کلمات و اصطلاحات خارجی باعث شده است این زبان پر لغت ترین زبان دنیا باشد (تنها زبان قابلِ رقابت با آن، احتمالا چینی است). 

 منبع:سایت اطلاع رسانی و پاسخ به سئوالات دربارۀ DSM-5 - چگونه ...

http://www.pri.org/stories/2014-10-06/how-did-english-become-language-science